Onderzoeken 2024 – 2025

Dit jaar zijn er weer vier nieuwe onderzoeken gestart binnen het programma Handhaving en Gedrag.

Vorig jaar kreeg het programma Handhaving en Gedrag weer veel mooie onderzoeksvoorstellen binnen. Hieruit werden zeven voorstellen geselecteerd die de onderzoekers tijdens het Handhaving en Gedrag congres op 23 november 2023 mochten pitchen bij het grote publiek. Uit deze zeven voorstellen heeft de commissie van Handhaving en Gedrag de beste vier gekozen die hun onderzoeken mogen uitvoeren in de periode van 2024-2025. Dit zijn:

De wortel of de stok – effecten van verschillende typen sancties op regelnaleving door bedrijven

Marieke Kluin, Universitair docent Instituut voor Strafrecht & Criminologie aan de Universiteit Leiden.

Marieke: Een doeltreffende sanctioneringspraktijk veronderstelt effectiviteit van de opgelegde sancties. Of opgelegde sancties daadwerkelijk een gedragsverandering in de gewenste richting teweegbrengen is echter veelal onbekend. Om het effect van sancties adequaat te schatten gaat een simpele vergelijking tussen gesanctioneerde en niet-gesanctioneerde bedrijven mank, omdat kenmerken van bedrijven die maakten dat zij in de eerste plaats de regels overtraden en een bepaalde sanctie kregen opgelegd, ook de kans op regelovertreding in de toekomst vergroten.

Om het effect van sancties te kunnen isoleren en inzicht te vergaren in de mechanismen achter een eventueel effect, combineert het onderzoek geavanceerde quasi-experimentele analyses van grootschalige databestanden met betrekking tot regelovertreding en opgelegde sancties in twee verschillende sectoren (chemie en binnenvaart), met een experimentele (vignetten) studie onder respectievelijk bedrijven en toezichthouders in deze sectoren.

Wanneer economische belangen en natuurbeschermingsbelangen schuren – een exploratieve studie naar de problemen ten aanzien van handhaving van natuur- en milieuwetgeving in economisch actieve gebieden

Tineke Lambooy, Hoogleraar Ondernemingsrecht aan de Nyenrode Business Universiteit.

Tineke: Onderzoeksrapporten, media en Tweede Kamerdebatten laten zien dat in de Waddenzee, in de Biesbosch, de Maas, op de Tweede Maasvlakte en bij Schiphol economische activiteiten plaatsvinden die de natuur, het milieu en de gezondheid van mensen aantasten. Als de vergunningssituatie onduidelijk is, niet klopt of wanneer er niet afdoende gehandhaafd wordt, schaadt dat de natuur en het milieu, maar ook de volksgezondheid en het vertrouwen in de overheid. Het is daarom van belang om te onderzoeken welke factoren invloed uitoefenen op de effectiviteit van handhaving. De manier waarop wij dit vraagstuk gaan onderzoeken is interactief met de stakeholders in het veld en gericht op het maken van positieve impact betreffende de gesignaleerde problemen.

Kiezen of delen? Een experimenteel onderzoek naar de condities waaronder burgers gegevens willen delen met toezichthouders

Koen Migchelbrink, Universitair docent Bestuurskunde aan de Erasmus Universiteit.

Koen: In mijn onderzoek kijk ik naar de relatie tussen burgers en publieke organisaties. Samen met mijn collega’s Sandra van Thiel (Hoogleraar Publiek Management) en Robin Bouwman (Universitair Docent Bestuurskunde) gaan wij onderzoek doen naar de voorwaarden waaronder ondertoezichtstaanden informatie willen delen met toezichthouders. Toezicht is in grote mate afhankelijk van de vrijwillige regelnaleving en medewerking van ondertoezichtstaanden, maar we weten eigenlijk maar weinig over hoe en wanneer burgers, bedrijven, en anderen informatie willen en kunnen delen. Hier proberen wij verandering in te brengen.

Betrouwbare toezichthouders die regelnaleving bevorderen: evidence-informed handreiking voor de toezichtpraktijk

Frédérique Six, Universitair Hoofddocent Bestuur en Organisatie aan de Vrije Universiteit Amsterdam.

Frederique: Mijn onderzoek richt zich op vertrouwen, wantrouwen en vormen van controle, zoals toezicht. Als wetenschapper die graag de verbinding met de praktijk zoekt, realiseer ik me steeds meer dat de vertaalslag van wetenschappelijke inzichten naar de praktijk echt een aparte “onderzoeksstap” is. Er is op veel onderwerpen al zo veel bekend in de wetenschappelijke literatuur, terwijl dat nog onvoldoende zijn weg heeft gevonden naar de praktijk. Zo ook voor de relatie tussen vertrouwen en regelnaleving.

Dat is de drijfveer voor dit onderzoeksvoorstel. Waar traditioneel de onderzoeken in dit onderzoeksprogramma nieuw empirisch onderzoek doen, gaan wij expliciet de stap naar een co-creatie tussen wetenschap en praktijk opzoeken om te komen tot een evidence-informed handreiking voor de praktijk. Een spannend experiment, maar o zo relevant!

Onderzoeken 2022-2023

In opdracht en onder begeleiding van het programma Handhaving en Gedrag zijn in 2022-2023 onderstaande onderzoeken uitgevoerd. Je kunt de video’s en samenvatting van elk onderzoek bekijken door op de naam van het onderzoek te klikken.

Het gehoorzame brein: Handhaving vanuit neurocognitief perspectief
Josi Driessen en Henk Aarts – Universiteit Utrecht
De rol van recht en handhaving in de verduurzaming van de logistieke keten
Ingrid Koning, Jack van der Veen en Tineke Lambooy – Nyenrode Business Universiteit
Milieucriminelen in Nederland
Victor van der Geest en Joost van Onna – Vrije Universiteit Amsterdam
Kind influencers in Nederland, praktijken en problemen
Catalina Goanta en Margje Camps – Universiteit Utrecht

De uitkomsten van deze onderzoeken zijn tijdens het congres van Handhaving en Gedrag op 23 november 2023 gepresenteerd.
De publicaties kun je inzien door op de titel te klikken.

Afgerond onderzoek

Sinds 2007 hebben verschillende onderzoekers in opdracht en onder begeleiding van het programma Handhaving en Gedrag onderzoek gedaan naar gedrag in relatie tot regelnaleving. Je kunt de publicaties van hun onderzoeken hieronder gratis downloaden: