Vergroot transparantie vertrouwen in het toezicht?

Een onderzoek naar het beeld van burgers van drie sectoren en toezichthouders

Van toezichthouders wordt steeds vaker verwacht dat ze informatie over hun toezicht en onder toezicht staande organisaties publiceren. Dat doen ze om burgers in staat te stellen keuzes te maken, om onder toezicht staande partijen te bewegen zich aan wet- en regelgeving te houden en om verantwoording af te leggen. Een veelgehoord argument voor transparantie over toezicht is dat het bijdraagt aan het vertrouwen. Maar is dat wel zo? En doet het afbreuk aan het vertrouwen in de sector als de toezichthouder publiceert dat er veel mis is in de sector? Dat onderzochten Stephan Grimmelikhuijsen, Robin Bouwman en Femke de Vries bij een representatieve steekproef van 4505 Nederlandse burgers voor drie toezichthouders (Autoriteit Consument en Markt, Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd en Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming) en sectoren.

Conclusie

De onderzoekers concluderen dat transparantie over naleving het vertrouwen van burgers in de toezichthouder over het algemeen vergroot. Het grootste positieve effect op vertrouwen wordt veroorzaakt door überhaupt transparant te zijn over de bevindingen van het toezicht. Opvallend is dat expliciet mededelen dat bevindingen niet openbaar worden gemaakt, geen negatief effect heeft op vertrouwen in de toezichthouder en sector. Wanneer transparantie om wat voor reden dan ook niet wenselijk wordt geacht, is dit dus niet per se schadelijk voor het vertrouwen zolang de redenen om niet transparant te zijn bekend worden gemaakt.

Waar de effecten van transparantie op toezichthouders over het algemeen positief zijn, ligt dit voor de effecten van transparantie op sectorvertrouwen genuanceerder. De resultaten laten zien dat het effect van transparantie op vertrouwen in de sector per domein verschilt. Soms is er een (klein) positief effect waar te nemen. Gemiddeld genomen heeft transparantie geen negatief effect voor het vertrouwen in de sector. Het effect van transparantie op sectorvertrouwen wordt waarschijnlijk vooral bepaald door karakteristieken van de sector en in mindere mate door karakteristieken van de toezichthouder.

De manier waarop informatie openbaar wordt gemaakt, maakt wel uit voor het vertrouwen. Zo kunnen bevindingen van het toezicht bijvoorbeeld op een positieve of negatieve manier worden gepresenteerd. Beide manieren zijn goed voor het vertrouwen in de toezichthouder, waarbij een positieve boodschap ook het vertrouwen in de sector versterkt. Een negatieve presentatie heeft geen effect op vertrouwen in de sector. Informatie hoeft overigens niet verpakt te worden in een positief frame. Zo kan naming en shaming van een specifieke onder toezicht staande organisatie ervoor zorgen dat men meer vertrouwen krijgt in de sector als geheel. Concreet laten zien dat een specifieke organisatie wordt aangepakt, lijkt dus het vertrouwen te vergroten dat een toezichthouder de sector als geheel goed in te gaten houdt.

Op basis van het onderzoek bevelen de onderzoekers het volgende aan:

  1. Communiceer bevindingen van toezicht met het publiek
  2. Richt transparantie op positieve frames en benchmarks (vergelijking in tijd of sectoren)
  3. Als transparantie niet mogelijk is, maak dan de overwegingen van de toezichthouder om niet transparant te zijn expliciet

Details

Auteur(s):

  • Stephan Grimmelikhuijsen
  • Robin Bouwman
  • Femke de Vries

Jaar: 2020