Streng doch rechtvaardig?

Interactie tussen handhaver en gehandhaafde als determinant van regelnaleving, strafacceptatie en perceptie van rechtvaardigheid

Met onderzoek trachten Jaap Ouwerkerk, Frenk van Harreveld en Joop van der Pligt door middel van een experimentele benadering meer inzicht te krijgen in hoe verschillende aspecten bij een ‘face-to-face’-interactie tussen een handhaver en een gehandhaafde van invloed zijn op reacties van de gehandhaafde, zoals:

• de intentie tot toekomstige regelnaleving
• het ervaren van negatieve sociale emoties
• strafacceptatie
• de neiging om een klacht in te dienen
• percepties van rechtvaardigheid
• de evaluatie van de handhavingsinstantie of autoriteit.

Conclusie

In het onderzoek worden twee routes van beïnvloeding onderscheiden: de instrumentele en de affectieve route.

De instrumentele route van beïnvloeding (het geven van een boete) is niet effectief om regelnaleving te bewerkstelligen. Het heeft onbedoelde negatieve gevolgen die zich uitstrekken tot andere reacties van de gehandhaafde. Zo ervaart de gehandhaafde meer gevoelens van woede, frustratie en agressie nadat een handhaver een boete geeft in vergelijking tot een waarschuwing. Dergelijke sterke negatieve sociale emoties kunnen resulteren in verbaal en fysiek geweld jegens een handhaver.  Ook leidt het geven van boetes tot minder strafacceptatie en een sterkere neiging om een klacht in te dienen. Bovendien heeft het geven van een boete negatieve gevolgen voor percepties van rechtvaardigheid en desbetreffende autoriteit.

De affectieve route van beïnvloeding kan wel het gewenste effect op naleving sorteren. In het onderzoek werd aangetoond dat het hanteren van een correcte procedure een positief effect kan hebben op intenties tot toekomstige regelnaleving. Hoe rechtvaardiger men de procedure en de behandeling waarneemt, hoe meer men geneigd is tot regelnaleving in de toekomst. De affectieve route van beïnvloeding heeft positieve gevolgen op het ervaren van negatieve sociale emoties, de mate van strafacceptatie, de neiging om een klacht in te dienen, percepties van rechtvaardigheid, en de perceptie van desbetreffende autoriteit. De affectieve route kan een buffer vormen voor verschillende onbedoelde negatieve gevolgen van de instrumentele route van beïnvloeding.