Vanaf 2026 biedt het programma Handhaving en Gedrag (HHG) wetenschappers opnieuw de kans om onderzoek uit te voeren op het terrein van handhaving en gedrag. Er is dan weer ruimte voor vier nieuwe onderzoeken met een looptijd van 1,5 jaar. Het programma stelt per onderzoek maximaal €50.000 beschikbaar (excl. btw). De vier onderzoeken worden gepubliceerd in de eigen reeks publicaties bij uitgeverij BOOM. Deelname aan dit gerenommeerde onderzoeksprogramma betekent toegang tot een uitgebreid netwerk van toezichthouders en praktijkorganisaties.
PROGRAMMA HANDHAVING EN GEDRAG
Toezicht en handhaving zijn onlosmakelijk verbonden met gedrag. Niet alleen gedrag van burgers en organisaties, maar ook van de toezichthouder zelf. Het gedrag van de één beïnvloedt het gedrag van de ander en vice versa. Het onderzoeksprogramma Handhaving en Gedrag begeeft zich precies binnen die boeiende dynamiek.
Het programma wil bijdragen aan een meer interdisciplinair inzicht in regelnaleving en effectiviteit van toezicht- en handhavingsbeleid. Het doel? Kennis en inzicht genereren die relevant en bruikbaar is voor de praktijk van toezichthouders, beleidsmakers en onderzoekers bij departementen. Kennis- en onderzoeksvragen richten zich onder andere op de stimulerende of belemmerende factoren voor regelnaleving bij burgers en bedrijven, maar ook op het effect van het handelen van de toezichthoudende en handhavende instanties zelf. Thema’s daarbinnen zijn motieven voor regelnaleving, omgevingsinvloeden en/of cultuuraspecten, de rol van vertrouwen en het gebruik van data door toezichthouders.
Het programma is een samenwerkingsverband van de Belastingdienst, de Nederlandse Voedsel- en Waren Autoriteit (NVWA), de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ), de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT), de Nederlandse Arbeidsinspectie en het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (het CCV). Samen stellen zij budget beschikbaar voor onderzoek en organiseren elke twee jaar het congres Handhaving en gedrag, waarbij de onderzoeksresultaten worden gepresenteerd.
VOORSTEL EN CRITERIA
Vul het formulier in om het voorstel in te dienen. Inschrijvingen dienen uiterlijk 26 mei 2025 binnen te zijn en kunnen worden gemaild naar handhavingengedrag@hetccv.nl. Neem bij vragen ook gerust contact op via dit e-mailadres.
- Criteria voor beoordeling zijn:
- Kwaliteit van het voorstel
- haalbaarheid van de uitvoering van het onderzoek
- relevantie voor het toezicht/de handhaving
- originaliteit/combinatie van verschillende onderzoeksdisciplines
- beschikbaarheid en planning (maximale doorlooptijd is 1,5 jaar)
- methode (praktisch onderzoek is welkom; onderzoek onder studentpopulaties heeft minder de voorkeur)
- vraagstuk valt binnen een van de twee thema’s
- kosten (excl. btw)
Voorstellen met een praktische toepasbaarheid van de resultaten voor toezichthouders en handhavers hebben de voorkeur boven beschrijvende onderzoeken.
ONDERZOEKSVRAAG: COMBINEREN VAN NIEUWE EN BESTAANDE INTERDISCIPLINAIRE INZICHTEN VOOR DE PRAKTIJK
De toegevoegde waarde van (nieuw) onderzoek ziet het programma nadrukkelijk in twee factoren: interdisciplinariteit en praktische toepasbaarheid. De combinatie van bijdragen uit verschillende wetenschappelijke disciplines moet leiden tot interdisciplinaire inzichten. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om disciplines als bedrijfskunde, bestuurskunde, criminologie, culturele antropologie, econometrie, economie, ethiek, neurowetenschappen, organisatiekunde, sociale psychologie en ontwikkelingspsychologie of om interdisciplinaire benaderingen van de sociale wetenschappen. Er is al veel bestaande kennis. De wens van het programma is ook om bestaande kennis samen te brengen en aan te vullen met inzichten uit nieuw onderzoek.
THEMA’S
We zoeken specifiek kennis binnen de onderstaande thema’s en vragen wetenschappers een voorstel uit te brengen binnen één van deze twee thema’s.
THEMA 1: TOEZICHT HOUDEN VANUIT MAATSCHAPPELIJKE OPGAVE
De rol van toezichthouders is blijvend in ontwikkeling. Steeds meer voelen toezichthouders de opdracht concreet en meetbaar bij te dragen aan de maatschappij. Zowel toezichthouders zelf, als de bredere samenleving verwachten dat toezicht en handhaving inspelen op actuele maatschappelijke ontwikkelingen en opgaven. Dit leidt tot de kernvraag onder dit thema: hoe kunnen toezichthouders optimaal bijdragen aan het realiseren van publieke waarden en daarmee aan het oplossen van urgente maatschappelijke opgaven?
Dit onderzoeksthema nodigt uit tot onderzoeken waarbij de uitdagingen en kansen die gepaard gaan met toezicht vanuit een maatschappelijke opgave centraal staan. We zijn op zoek naar innovatieve benaderingen die toezichthouders in staat stellen om goed toezicht te houden vanuit maatschappelijk perspectief. Dat gaat bijvoorbeeld om:
- Proactief en responsief toezicht in een diverse samenleving: Toezichthouders zetten zich vanuit een onafhankelijke positie in om maatschappelijke problemen en risico’s effectief tegen te gaan. Daarbij wordt van hen verwacht dat zij niet alleen scherp zicht hebben op maatschappelijke ontwikkelingen, maar ook aansluiting vinden bij de leefwereld en verwachtingen van burgers. Om die verbinding te maken is responsiviteit nodig: toezichthouders moeten oog hebben voor de specifieke context van ondertoezichtgestelden en maatwerk bieden waar nodig. Dit vraagt om voortdurende afstemming op maatschappelijke signalen, bijvoorbeeld via participatie en dialoog. Wanneer is zo’n responsieve benadering gewenst of vereist? Welke strategieën helpen toezichthouders om maatschappelijke problemen sneller te agenderen en effectiever aan te pakken? Daarbij is het belangrijk om ook aandacht te hebben voor kwetsbare groepen in de samenleving.
- Effectieve interventies in complexe speelvelden: Om maatschappelijke doelen effectief te bereiken, kan het nodig zijn nieuwe toezichtsinterventies te ontwikkelen of bestaande instrumenten aan te passen. Toezichthouders staan daarbij voor de uitdaging om goed in te spelen op complexe vraagstukken waarin de ondertoezichtstaande slechts één van meerdere betrokken actoren is. Wanneer is het voor toezichthouders zinvol zich te richten op individuele naleving, en wanneer werkt juist een systeemgerichte aanpak beter? Welke sociaal-wetenschappelijke, bestuurskundige of juridische afwegingen spelen hierbij een rol, en hoe kunnen toezichthouders op basis daarvan effectieve keuzes maken?
- Samenwerking en maatschappelijke opbrengsten: Maatschappelijke vraagstukken houden zich niet aan grenzen van toezichtsdomeinen. Daarom wordt domeinoverstijgende samenwerking steeds belangrijker voor toezichthouders om hun gezamenlijke impact te vergroten. Onder welke voorwaarden en bij welke thema’s leidt samenwerking tot de beste maatschappelijke resultaten? Welke modellen en strategieën bevorderen effectieve samenwerking binnen toezicht en handhaving, en wat zijn daarbij belangrijke succesfactoren en mogelijke valkuilen?
THEMA 2: GEVOLGEN VAN KEUZES EN PRIORITEITEN VAN TOEZICHTHOUDERS OP COMPLIANCE
Het handhavingsbeleid van toezichthouders is doorgaans gebaseerd op theoretische inzichten en bewuste strategische keuzes. Tegelijkertijd wordt toezicht beïnvloed door externe factoren, zoals maatschappelijke verwachtingen, mediaberichtgeving en beschikbare middelen. Dit thema verkent hoe toezichtkeuzes enerzijds en externe krachten anderzijds van invloed zijn op compliance, vertrouwen en de ervaren legitimiteit van toezicht. Onderzoeken binnen dit thema richten zich bijvoorbeeld op de volgende onderwerpen:
- Vermindering of verschuiving van prioriteiten binnen toezicht: Wat zijn de consequenties van veranderende keuzes of herprioritering van toezichtactiviteiten of onderwerpen? In hoeverre en hoe snel hebben koerswijzigingen gevolgen voor bijvoorbeeld de gepercipieerde pakkans bij overtredingen, het naleefgedrag van burgers en bedrijven en hun perceptie van legitimiteit van het toezicht, of de ruimte die binnen een systeem bestaat voor calculerend gedrag?
- De invloed van publieke aandacht en media: Hoe wordt compliance beïnvloed door mediaberichtgeving over individuele strafzaken of grootschalige systeemfraude? Hoe kunnen toezichthouders transparant opereren en zo communiceren dat zij blijvend recht doen aan de dynamiek tussen media-aandacht, publieke opinie en handhaving? Zijn daarbij bijvoorbeeld bestuurskundige best practices, of ethisch/juridische kaders te formuleren?
Innovatieve en technologische benaderingen van toezicht: Op welke wijze kunnen toezichthouders innovatieve methoden met data-analyse en kunstmatige intelligentie (AI) inzetten om toezicht strategischer te maken, compliance te verhogen en het vertrouwen in toezichtsystemen duurzaam te versterken? Hoe ga je om met mogelijke bias in algoritmes? En hoe bepalen we of een algoritme ‘fair’ is?
WERKWIJZE EN TOEKENNING
Inzendingen worden beoordeeld door de werkgroep en de stuurgroep van het programma Handhaving en Gedrag bestaande uit vertegenwoordigers van de partnerorganisaties. De meest aansprekende onderzoeken komen in aanmerking voor verdere uitwerking en uitvoering. De uitslag volgt uiterlijk 17 juni. De onderzoekers krijgen dan nog tot eind september de tijd om in overleg met de werkgroep tot een volledig onderzoeksvoorstel te komen. Formele beoordeling en toekenning vindt plaats in de stuurgroep Handhaving en Gedrag na het completeren van het volledige voorstel. Verder is er op het congres van Handhaving en Gedrag eind 2025 gelegenheid om het onderzoeksvoorstel te presenteren.