Stel: de ondertoezichtstaande houdt zich altijd keurig aan de regels. Er zijn eigenlijk nooit problemen. Maar dan verandert de situatie. Krapte op de arbeidsmarkt zorgt ervoor dat de kwaliteit die voorheen vanzelfsprekend leek, steeds vaker niet geleverd wordt. Wat doe je dan als toezichthouder?
Het was één van de vragen die op woensdag 11 januari centraal stond in de kennistafel Arbeidsmarktproblematiek. Op het kantoor van de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) verkenden toezichthouders op welke manier wetenschappelijk onderzoek naar gedrag, regelnaleving kan bevorderen. Het dient als input voor de nieuwe uitvraag voor het onderzoeksprogramma Handhaving en Gedrag. Arbeidsmarktproblematiek is het eerste van drie thema’s dat de komende weken in kennistafels besproken wordt.
Arbeidsmarktproblematiek is één van de crises die ons land momenteel rijk is. Het UWV becijferde dat de krapte op de arbeidsmarkt inmiddels zo hoog opgelopen is, dat er in het tweede kwartaal van 2022 in alle beroepsgroepen sprake was van een tekort aan personeel. Bedrijven en organisaties ondervinden er steeds vaker de gevolgen van. En ook toezichthouders hebben ermee te maken. Bij henzelf, maar óók bij de organisaties waarop ze toezicht houden. Welke rol neem je dan als toezichthouder? Wat verwacht je van de ondertoezichtstaande? En hoe ga je om met handhaving?
Arbeidsproblematiek speelt overal
Het thema is daarmee bepaald niet ondergesneeuwd, zo bleek op het Utrechtse kantoor van de IGJ, waar functionarissen van de Belastingdienst, NVWA, ILT, Inspectie van het Onderwijs en het CCV te gast waren. In vrijwel alle sectoren zijn de gevolgen van de problematiek inmiddels zichtbaar en overal staat de naleving van wet- en regelgeving onder druk. Inspecteurs worstelen ermee: ze zien dat organisaties welwillend zijn en gericht actie ondernemen om wet- en regelgeving na te leven, maar moeten toch constateren dat er niet aan voldaan wordt. De vraag is hoe ze daar mee om kunnen gaan.
Niet normstellend, of toch wel?
Het is een vraag die niet in één middag beantwoord is. De rol van toezichthouder is complex. Die bepaalt immers niet de norm, maar hanteert deze slechts. Maar in hoeverre is dat argument nog houdbaar als je (structureel) ‘goedkeuring’ verleent aan organisaties die de norm niet halen? Loopt de toezichthouder daarmee niet het gevaar zelf normstellend te worden? Het is een risico dat tijdens de kennistafel benoemd wordt. Eén van de toezichthouders heeft ondertoezichtstaanden inmiddels medegedeeld dat van hen verwacht wordt dat ze inspelen op de veranderende arbeidsmarkt. Maar dan ben je er natuurlijk nog niet.
Bewegingsruimte van de toezichthouder blijkt belangrijk onderzoeksthema
De vraag die gedurende de bijeenkomst blijft hangen, gaat over de bewegingsruimte van toezichthouders. Welk effect heeft het soepel omgaan met normen op degene die onder toezicht staat? En verschilt dat voor de korte en lange termijn? Gedogen houdt immers een keer op. Wat je daarna doet? Dat blijft vooralsnog onduidelijk. Stof tot nadenken dus. Dat geldt zeker ook voor onderzoekers die zich vanaf het najaar van 2023 twee jaar bezig willen houden met het onderzoeksthema Arbeidsmarktproblematiek. Op dat moment starten namelijk vier nieuwe onderzoeken binnen het onderzoeksprogramma Handhaving en Gedrag.
Onderzoeksprogramma Handhaving en Gedrag
Het programma Handhaving en Gedrag richt zich op de ontwikkeling en verspreiding van wetenschappelijke kennis over gedrag in relatie tot regelnaleving. Vanuit verschillende disciplines van de wetenschap kijkt het programma naar de grote beleids- en handhavingsvraagstukken. Daarvoor zet het programma onderzoek uit bij universiteiten en begeleidt dat. Het programma is bedoeld voor beleidsmakers, interne kennisadviseurs bij toezichthouders en wetenschappers.
Op dit moment worden in het kader van het programma vier onderzoeken verricht. De resultaten hiervan worden in het najaar toegelicht op een congres. Het congres vormt ook de start van vier nieuwe onderzoeken. Daarom worden onderzoekers van universiteiten en kennisinstellingen in het voorjaar van 2023 uitgenodigd om hun onderzoekvoorstellen in te dienen. Wil je de uitnodiging daarvoor in je mailbox ontvangen? Meld je dan aan voor de nieuwsbrief op deze website.
Het programma wordt gefinancierd en begeleid door de Belastingdienst, de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd, de Inspectie Leefomgeving en Transport, de Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid, de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit en het CCV. Via deze website vind je meer informatie over het programma en de onderzoeksresultaten van de afgelopen jaren.