Stel: een ondernemer start een nieuw bedrijf. Direct krijgt hij of zij dan te maken met allerlei belastingregelgeving die best ingewikkeld is. Er volgt dan direct een boete als hij of zij niet precies de regels volgt. Maar helpt deze boete om het de volgende keer wél goed te doen? Of leidt dit juist tot weerstand en misschien wel vermijding van de situatie? Dit was een van de voorbeelden die werden besproken op dinsdag 17 januari in de kennistafel Boete- en sanctiebeleid en compliance op het kantoor van de Belastingdienst.
Onderzoekers en gedragsadviseurs van de Belastingdienst, Toeslagen en van de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) verkenden hoe wetenschappelijk onderzoek naar gedrag regelnaleving kan bevorderen. Het dient als input voor de nieuwe uitvraag voor het onderzoeksprogramma Handhaving en Gedrag. Boete- en sanctiebeleid en compliance is het tweede thema van in totaal drie dat de komende weken in kennistafels besproken wordt.
Passende interventie
Boete- en sanctiebeleid is een belangrijk onderwerp voor toezichthouders. Wettelijk gezien is het soms verplicht om in bepaalde situaties een boete te geven, maar dat wil niet zeggen dat dit dan altijd de beste oplossing is. Toezichthouders streven ernaar om de best passende interventie in te zetten. Het is echter een grote uitdaging om erachter te komen wat de oorzaak is achter het niet-naleven van een regel.
Doenvermogen
Een term die je steeds vaker hoort is het ‘doenvermogen’ van mensen. Doenvermogen speelt een belangrijke rol bij gedrag en staat los van cognitieve vaardigheden en intelligentie. Het doenvermogen hangt af van de persoonskenmerken temperament, zelfcontrole en overtuiging van eigen kunnen. Soms doen zich gebeurtenissen voor die de mentale vermogens van burgers onder druk zetten. In periodes van stress, bijvoorbeeld door life-events zoals het verliezen van je baan of een scheiding, kan het doenvermogen onder druk komen te staan, terwijl in deze periodes juist wordt verwacht dat iemand in actie komt (bijvoorbeeld voor het aanvragen van een uitkering of het op tijd aangeven van je belasting).
Meer maatwerk van de toezichthouder blijkt belangrijk onderzoeksthema
Inzicht in het doenvermogen is belangrijk bij het bepalen van een interventie. In welk soort situaties werken boetes wel of niet om compliance te verhogen? En wat voor alternatieven zijn er voor toezichthouders? Of als een boete verplicht is, hoe kun je dan voorkomen dat het een averechts effect heeft?
Onderzoekers die zich vanaf het najaar van 2023 twee jaar bezig willen houden met onderzoek naar de invloed van boete- en sanctiebeleid op compliance, krijgen die kans binnen het programma Handhaving en Gedrag. Eind 2023 starten namelijk vier nieuwe onderzoeken binnen het onderzoeksprogramma Handhaving en Gedrag. Hieronder lees je er meer over.
Onderzoeksprogramma Handhaving en Gedrag
Het programma Handhaving en Gedrag richt zich op de ontwikkeling en verspreiding van wetenschappelijke kennis over gedrag in relatie tot regelnaleving. Vanuit verschillende disciplines van de wetenschap kijkt het programma naar de grote beleids- en handhavingsvraagstukken. Daarvoor zet het programma onderzoek uit bij universiteiten en begeleidt dat. Het programma is bedoeld voor beleidsmakers, interne kennisadviseurs bij toezichthouders en wetenschappers.
Op dit moment worden in het kader van het programma vier onderzoeken verricht. De resultaten hiervan worden in het najaar toegelicht op een congres. Het congres vormt ook de start van vier nieuwe onderzoeken. Daarom worden onderzoekers van universiteiten en kennisinstellingen in het voorjaar van 2023 uitgenodigd om hun onderzoekvoorstellen in te dienen. Wil je de uitnodiging daarvoor in je mailbox ontvangen? Meld je dan aan voor de nieuwsbrief via deze website.
Het programma wordt gefinancierd én begeleid door de Belastingdienst, de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd, de Inspectie Leefomgeving en Transport, de Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid, de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit en het CCV. Via deze website vind je meer informatie over het programma en de onderzoeksresultaten van de afgelopen jaren.